Tầm quan trọng của đất mùn

Đất mùn là một loại đất giàu chất hữu cơ, được tạo thành từ sự phân huỷ hoàn toàn của các vật liệu hữu cơ như lá cây khô, cành cây, thân cây cỏ, rơm rạ, mùn cưa, bã mía, xác và phân động vật. Các vi khuẩn, vi nấm và vi sinh vật khác trong đất mùn đóng vai trò quan trọng cho quá trình này. Khi các vật liệu hữu cơ này bị phân giải hoàn toàn, chúng cung cấp lại cho đất các chất dinh dưỡng thiết yếu cho cây trồng như nito, photpho và kali.

 

Đất mùn bao gồm các thành phần chính sau:

• • Chất hữu cơ: lá cây, gỗ mục, cỏ khô, phân động vật,… đã phân huỷ.
  • Vi sinh vật: vi khuẩn và nấm giúp phân hủy chất hữu cơ.
  • Axit hữu cơ: axit humic và axit fulvic duy trì độ pH trung tính cho đất mùn.
  • Khoáng chất: nito, photpho, kali, canxi, … và một số vi lượng khác.
  • Nước: đất mùn giữ nước tốt, giúp duy trì độ ẩm cần thiết cho cây trồng.
  • Các hợp chất liên kết: ví dụ như lignin, giúp tạo cấu trúc tơi xốp và ổn định cho đất.

 

 

 

Đất mùn là món quà tuyệt diệu mà thiên nhiên ban tặng cho cây cối, thường có màu nâu sẫm hoặc đen, kết cấu tơi xốp. Đất vừa có khả năng giữ nước và dưỡng chất, vừa có khả năng thoát nước tốt.

 

Là thứ đất tối ưu mà mọi loại cây trồng đều mong muốn nhận được. Rễ cây được tự do phát triển trong môi trường tơi xốp, thoáng khí; tha hồ hút lấy lượng nước và dinh dưỡng dồi dào có trong đất mùn. Vật liệu hữu cơ sau khi được vi sinh vật phân giải cũng tạo ra một số loại axit hữu cơ như axit fulvic và axit humic. Hai loại axit tự nhiên này có khả năng trao đổi ion và hoạt động như một chất đệm, ngăn chặn sự thay đổi đột ngột của độ pH trong đất. Nhờ vậy đất mùn có độ pH cân bằng và ổn định.

 

 

.

Đất mùn chứa nhiều khoáng chất hữu ích cho cây cối, nhưng trong đó nitơ là quan trọng nhất. Nitơ chịu trách nhiệm chính cho sự phát triển sinh dưỡng và là thành phần tạo nên protein cho cây trồng. Đất mùn thường chứa khoảng 6% nitơ, mặc dù tỷ lệ này có thể thay đổi một chút tùy theo nguồn gốc và điều kiện môi trường nơi đất mùn hình thành.

 

Đất trồng tốt là nền tảng bắt buộc để cây của bạn khoẻ mạnh. Đất mùn không những giàu dinh dưỡng mà còn có khả năng ngăn chặn chất độc hại xâm nhập vào cây. Khi các chất độc như kim loại nặng (chì, cadmium) tiến vào, các hạt mùn thực hiện việc trao đổi ion với chúng, nhằm bắt giữ, ngăn chặn chúng di chuyển tới vùng nước ngầm. Đồng thời, các hợp chất hữu cơ phức tạp có trong đất mùn, với khối lượng phân tử lớn, đã tạo ra các liên kết hoá học mạnh mẽ với các ion kim loại nặng và chất độc khác, cũng nhằm cô lập, ngăn chúng tiếp cận cây trồng và vi sinh vật trong đất.

 

Hơn nữa, mùn hỗ trợ sự phát triển của một sinh vật cực kỳ quan trọng được gọi là nấm rễ công sinh. Loại nấm này hình thành mối quan hệ cộng sinh với nhiều loại cây, là nhân tố quan trọng trong lưới thức ăn của lòng đất. Loại nấm này cũng góp phần liên kết các hạt đất để tạo thành cấu trúc đất tốt hơn.

 

Không phải tự nhiên mà sâm Ngọc Linh – loài cây mệnh danh là quốc bảo của Việt Nam, chỉ có thể sinh trưởng tốt trong lớp đất mùn núi nằm ngay dưới tán rừng nguyên sinh mọc trên núi Ngọc Linh. Với khí hậu lạnh trên núi, quá trình phân giải lá già, thân gỗ rơi xuống từ cây cổ thụ và phong hoá khoáng chất diễn ra chậm chạp qua hàng trăm năm. Nhưng chính những quá trình lâu dài ấy đã tạo nên loại đất mùn với những thành phần cực kỳ đa dạng, không có ở nơi nào khác.

 

 

Sâm Ngọc Linh mọc lên từ lớp đất mùn núi – đã mất hàng trăm năm để hình thành

.

Theo thống kê năm 2023, phần thân rễ của sâm Ngọc Linh chứa ít nhất 103 hợp chất saponin, vượt trội so với sâm Hàn Quốc. Điều này không chỉ do khí hậu mà còn nhờ vào điều kiện thổ nhưỡng đặc biệt trên núi Ngọc Linh, cụ thể là lớp đất mùn núi. Đất mùn cung cấp đầy đủ dưỡng chất và môi trường lý tưởng cho sâm Ngọc Linh phát triển mạnh mẽ. Khả năng đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng cho cây trong một thời gian dài, cùng các đặc tính sinh hóa của đất mùn, đã giúp thân rễ tích lũy cực nhiều saponin, một nhóm hợp chất có tác dụng dược lý quan trọng như tăng cường hệ miễn dịch, chống oxy hóa và hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý.

 

Dù các nhà nghiên cứu đã cố gắng nhân giống sâm Ngọc Linh ở nơi khác với điều kiện khí hậu tương tự nhưng vì đất trồng thiếu đi nhiều thành phần quan trọng vốn thường có trong đất mùn núi Ngọc Linh, nên sâm thu được không có hàm lượng saponin cao bằng sâm mọc trên núi. Để tạm thời giải quyết, họ buộc phải vận chuyển đất mùn của núi Ngọc Linh đến nơi trồng mới.

 

Nhìn chung, việc đất giàu mùn sẽ làm tăng độ phì nhiêu của đất, tăng cường sự phát triển của cây, đồng thời giảm nhu cầu tưới nước đến mức tối thiểu. Cây khoẻ mạnh thì khả năng chống chịu sâu bệnh cũng tốt hơn rất nhiều.

 

.

.

Đất mùn là loại đất tốt nhất cho cây trồng trong chậu

Bạn cần phải cẩn trọng khi lựa chọn đất trồng cho cây rau của mình, đặc biệt là khi bạn muốn trồng chúng trong các chậu và thùng chứa.

 

Những loại đất rẻ tiền, bày bán trôi nổi trên thị trường, không ghi rõ nguồn gốc cùng các thành phần có trong đất, hay đơn giản là đất bạn đào được từ bất kỳ đâu xung quanh nhà của mình, đều không thể đảm bảo sự sinh trưởng tốt nhất cho cây. Đặc điểm chung thường thấy ở những loại đất không tốt này là có khối lượng nặng, không tơi xốp, dễ bị nén chặt, nghèo dinh dưỡng, chứa nhiều mầm bệnh và sâu bọ.

 

Loại đất chất lượng phải có các yếu tố sau:

• • Nhẹ và thoáng– Đất phải nhẹ và tơi xốp, giúp không khí có thể tiếp cận được rễ nhiều nhất. Nước cũng dễ dàng di chuyển bên trong đất và đi vào rễ cây.
  • Thoát nước tốt– Đất thoát nước tốt sẽ đảm bảo rễ cây không bị ngập úng, gây thối rễ.
  • Giàu dinh dưỡng– Cây cần đất màu mỡ, vì màu mỡ để sinh trưởng và phát triển, hãy đảm bảo loại đất bạn chọn chứa nhiều chất hữu cơ (và tránh những loại đất có phân bón hóa học).
  • Giữ ẩm– Vì cây trồng trong chậu có xu hướng khô nhanh hơn trong mùa hè nên đất cần giữ ẩm tốt.
  • Được khử trùng– sử dụng nhiệt hoặc chế phẩm sinh học (như nấm trichoderma) để loại bỏ mầm bệnh

 

Đất mùn là hỗn hợp giữa mùn và đất thịt thông thường đã được khử trùng, nếu có thể được trộn vào có kiểm soát ngay từ ban đầu thì tỷ lệ trộn có thể là 1:1. Mùn trong tự nhiên cần hàng thiên niên kỷ để hình thành, loại mùn chất lượng nhất mà con người có thể tự tạo ra cũng cần ít nhất vài năm cho quá trình phân giải. Đồng thời, đất thịt lấy ngoài môi trường phải được xử lý bằng nhiệt và chế phẩm vi sinh để loại bỏ hoàn toàn các mầm bệnh. Do vậy nếu bạn không thể tự mình tạo ra loại đất mùn lý tưởng, bạn cần tìm mua đất mùn tại các cơ sở uy tín.

 

Ngoài mùn và đất thịt, đất mùn có thể được trộn thêm phân ủ hữu cơ, vụn sơ dừa, đá pertile giúp tăng độ thông thoáng hơn nữa cho đất,…

 

.

.

Cải tạo đất mùn

Việc cải tạo đất mùn thường dễ dàng và ít tốn sức hơn so với cải tạo đất thông thường. Đất mùn tự nhiên giàu chất hữu cơ và có cấu trúc tốt, do đó ít cần cải tạo hơn và khoảng cách giữa các lần cải tạo cũng dài hơn.

.

So sánh với đất thông thường: Đất thông thường cần cải tạo thường xuyên hơn để bổ sung chất dinh dưỡng và cải thiện cấu trúc đất. Trong khi đó, đất mùn giàu dinh dưỡng, đồng thời các vi sinh vật trong đất cũng sẽ luôn tìm cách phân giải thêm các vật liệu hữu cơ còn lẫn trong đất mùn nhằm tạo thêm dinh dưỡng, kết cấu đất tốt, giữ ẩm và thoát nước đều tốt, nhờ đó giảm bớt nhu cầu cải tạo liên tục​.

.

• Bổ sung chất hữu cơ định kỳ:
  • Thêm lá cây, phân trộn hoặc phân xanh: Để duy trì hàm lượng chất hữu cơ, hãy định kỳ thêm lá cây, phân trộn hoặc phân xanh vào đất mùn. Điều này giúp đất luôn giàu dinh dưỡng và hỗ trợ hoạt động của vi sinh vật có lợi trong đất.
  • Cách thực hiện: Thêm một lớp mỏng chất hữu cơ trên bề mặt đất và nhẹ nhàng xới đều vào đất, làm điều này khoảng 1-2 lần mỗi năm.

.

• Tránh xói mòn:

• • Sử dụng lớp phủ mặt đất: Để bảo vệ đất mùn khỏi bị xói mòn bởi mưa và gió, hãy sử dụng lớp phủ mặt đất. Bạn có thể dùng rơm rạ, lá khô hoặc vỏ cây làm lớp phủ.
  • Lợi ích: Lớp phủ này không chỉ ngăn ngừa xói mòn mà còn giúp giữ ẩm cho đất, cung cấp thêm chất hữu cơ khi nó phân hủy.

.

• Duy trì độ ẩm:
  • Tưới nước đều đặn: Để giữ đất mùn luôn ẩm ướt, hãy tưới nước đều đặn, nhưng không quá ẩm để tránh thối rễ. Sử dụng hệ thống tưới nhỏ giọt hoặc tưới nhẹ nhàng để đảm bảo nước thấm đều vào đất mà không gây úng.
  • Kiểm tra độ ẩm: Thường xuyên kiểm tra độ ẩm của đất bằng cách cảm nhận hoặc sử dụng đồng hồ đo độ ẩm để đảm bảo đất luôn trong tình trạng lý tưởng cho cây trồng.